نگاهی به برنامه کشورهای آسیای مرکزی برای بهره‌مندی از بندر چابهار
کشورهای آسیای مرکزی به‌دلیل محصوربودن در خشکی تمایل زیادی برای استفاده از بندر چابهار نشان دادهاند که در قالب سرمایه‌گذاری، ترتیبات منطقه‌ای چندجانبه و توسعه تعاملات با جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است.
به گزارش راهبرد معاصر ، منطقه آسیای مرکزی جزو مناطق محصور در خشکی (LANDLOCK) محسوب می‌شود. هیچ یک از کشورهای این منطقه دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد بین‌المللی ندارند. البته برخی معتقدند قزاقستان و ترکمنستان به‌دلیل برخورداری از ساحل دریای خزر و اتصال این دریاچه به آب‌های آزاد (دریای آزوف) با استفاده از کانال ولگا ــ دن، این دو جمهوری به آب‌های آزاد دسترسی دارند، با این حال محدودیت‌های دسترسی به این کانال و حضور روسیه در مسیر مذکور، مجدداً دسترسی‌های این کشورها را به‌میزان قابل‌توجهی محدود کرده تا در 28 سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این مسیر به‌عنوان یک کریدور ترانزیتی دریایی مطرح نشود. به‌جز این مسیر، دسترسی آسیای مرکزی به آب‌های شمالی در اقیانوس منجمد شمالی و در شرق به دریای چین جنوبی مسافت قابل‌توجهی است، از همین منظر، دسترسی به آب‌های گرم جنوب ایران بیشترین مزیت و منافع را برای کشورهای این منطقه دارد. نخستین و مهم‌ترین مزیت آن هم در غیرروسی بودن این مسیر است. طی سال‌های پس از فروپاشی شوروی، یکی از موضوعاتی که این کشورها با جدیت به‌دنبال آن بودند، کاهش وابستگی‌ها به روسیه و تکمیل پازل استقلال خود است، با این حال، ژئوپولیتیک همچنان دست برتر مسکو در این منطقه است. مسیر دریای ایران چاره‌ای است که می‌تواند این مزیت را به کشورهای آسیای مرکزی بدهد، از همین رو این کشورها طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به مسیرهای جنوبی ایران، به‌ویژه در قالب کریدور بین‌المللی ترانزیت شمال ــ جنوب داشته‌اند، در این راستا مختصراً به برنامه کشورهای آسیای مرکزی برای بهره‌مندی از بندر چابهار می‌اندازیم؛
قزاقستان به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه آسیای مرکزی با 160 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی، بیش از دیگر کشورهای منطقه تمایل خود را برای بهره‌مندی از این مسیر نشان داده است. پیش از این آسقات اورازبای سفیر قزاقستان در تهران در دیدار با مدیر کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان از تمایل این کشور برای سرمایه‌گذاری در مسیر چابهار خبر داده بود. وی در این دیدار تجربه سرمایه‌گذاری کشورش در بنادر چین را موفق خوانده و آن را الگویی برای ایران عنوان کرده بود، علاوه بر این، بولات سارسنبایف، سفیر قزاقستان در دهلی‌نو نیز پیش‌تر گفته بود که قزاقستان خواهان گسترش روابطش با هند، با استفاده از بندر چابهار است. اتصال شبکه ریلی قزاقستان به شبکه ریلی ایران و دسترسی ارزان و سریع به این بندر راهبردی، یک فاکتور کلیدی در این زمینه مطرح شده بود. وی در مصاحبه دیگری با روزنامه فایننشال تایمز در دهلی‌نو از طرح پیش‌نویس ائتلاف ایران، هند، روسیه و قزاقستان برای همکاری‌های ترانزیتی خبر داده بود. یکی از اهداف اصلی قزاقستان برای دسترسی به بندر چابهار صادرات غله و محصولات تولیدی کشاورزی است، از همین رو، احداث انبار و سوله در مناطق بندر چابهار یکی از حوزه‌های کلیدی مورد توجه قزاقستان می‌باشد. مشارکت گسترده این کشور در پروژه کمربند و جاده چین نیز فرصت‌های دیگری به این کشور در این زمینه اعطا کرده است، علاوه بر این قزاقستان یک کنسولگری نیز در بندرعباس برای تسریع فرایندهای ترانزیتی و تجاری خود تأسیس کرده است.
ترکمنستان اما دیگر جمهوری آسیای مرکزی است که به‌رغم بدقلقی‌های ترانزیتی، باز هم علاقه‌مندی خود را در چارچوب طرح‌های جدیدش مورد توجه قرار داده است. پیش از این رشید مرداف، وزیر امور خارجه ترکمنستان در دیدار با وزیر حمل‌ونقل هند بر ضرورت توسعه همکاری‌های اقتصادی با هند از مسیر بندر چابهار تأکید کرده بود. عضو اتاق بازرگانی ترکمنستان که سال گذشته به‌همراه یک هیئت همراه به چابهار سفر کرده و از نزدیک با زیرساخت‌های لجستیک این بندر آشنا شده بود، اظهار داشته بود که برنامه‌ریزی برای صادرات محموله‌های 120هزارتنی یکی از برنامه‌های این کشور است. وی همچنین تأکید کرده بود که ترکمنستان خواهان صادرات کالا به نقاط مختلف دنیا از مسیر چابهار است. ترکمنستان هم‌اکنون از طریق دو پایانه به شبکه خطوط ریلی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران متصل است؛ یکی در منطقه سرخس که در دوره ریاست جمهوری نیازوف و هاشمی رفسنجانی به بهره‌برداری رسیده بود، و دیگری راه‌آهن اینچه‌برون است که در سال‌های 92 و 93 توسط محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی به بهره‌برداری رسید. این دو مسیر ریلی دروازه ورود کشورهای آسیای مرکزی به ایران محسوب می‌شود و از این جهت نقش ترکمنستان در این راستا از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است.
گفتنی است بهره‌برداری از خط آهن ریلی اینچه‌برون به گرگان در سال 92 نخستین بار توسط محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد، با این حال در سال 93 نیز این خط ریلی که گرگان را به اینچه‌برون و از آن پایانه مرزی به ترکمنستان و سپس قزاقستان و کل شبکه ریلی آسیای مرکزی متصل می‌کرد، با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان، نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان و قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور ترکمنستان افتتاح شد.
ازبکستان دیگر جمهوری آسیای مرکزی است که اگرچه در گذشته تمایلی در این زمینه از خود بروز نداده بود، اما پس از مرگ کریم‌اف و روی کار آمدن شوکت میرضیایف، به‌شدت به چابهار علاقه‌مند شده است. نقش‌آفرینی ازبکستان در کریدور بین‌المللی ترانزیتی ازبکستان ــ ترکمنستان ــ ایران ــ عمان مهم‌ترین اقدام این کشور در این راستا محسوب می‌شود. پیش از این نیز در بازدید معاون نخست‌وزیر ازبکستان از چابهار، اعلام شده بود که دو طرف یک پلت‌فرم برای همکاری‌های لجستیکی را به‌تصویب رساندند. هیئت دیگری نیز که آبان ماه سال گذشته با حضور نماینده ویژه رئیس‌جمهور ازبکستان در مسائل افغانستان به تهران سفر کرده بودند، مجدداً بر موارد دیگری در خصوص چابهار از جمله اتصال خطوط ریلی ازبکستان به افغانستان و دسترسی به ایران از این مسیر تأکید شده بود. در جریان سفر اخیر کمال خرازی به ازبکستان نیز بر این موضوع مجدداً تاکید شده بود.
دو جمهوری دیگر تاجیکستان و قرقیزستان اما به‌جهت اقتصادهای کوچک و وابستگی شدید تولید ناخالص داخلی آن‌ها به کمک‌های خارجی و وجوه ارسالی کارگران شاغل در روسیه چشم‌اندازهای کمتری در زمینه بهره‌مندی از این بندر بروز دادهاند، با این حال در جریان سفر اخیر سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان به تهران، مسئله بهره‌مندی دوشنبه از بندر چابهار یکی از موضوعاتی بود که مورد تأکید دو طرف قرار گرفت. در دیدار نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان نیز همکاری‌ها در چارچوب طرح کریدور بین‌المللی شمال ــ جنوب و استفاده از بندر چابهار مورد تأکید قرار گرفت. قرقیزستان نیز در این زمینه تمایلاتی از خود نشان داده است. در سال 96 یک تفاهم‌نامه میان منطقه آزاد چابهار و هیئت قرقیز که به این بندر اقیانوسی سفر کرده بودند، به امضا رسید. در جریان سفر اخیر مودی به بیشکک به‌منظور شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای نیز، در دیدار با جین‌بیک‌اف، یکی از محورهای مورد بحث ذیل موضوعات ترانزیتی، مسئله چابهار بود.
منبع : تسنیم